Thơ dịch của người bạn mới quen

Như một món quà bất ngờ, sáng nay tôi nhận được mail kèm  bài thơ dịch của một người bạn mới quen (nhưng cũng chỉ là quen qua điện thoại và email thôi, chứ chưa hề gặp mặt). Đối với người bạn ấy thì có vẻ như tôi chẳng xa lạ chút nào, vì bạn ấy đã quen tôi qua trang blog này, với những bài viết lăng nhăng, vớ vẩn, lẫn với mấy bài thơ thẩn cả thơ sáng tác lẫn thơ dịch của tôi.

Mở bài thơ ra đọc, tôi thật vui vì đó chính là bài thơ rất nổi tiếng của nhà thơ Mỹ Robert Frost, "The Road Not Taken". Bài thơ mà tôi đã được học thời đại học, ở ĐH Văn Khoa cũ (đến khi tôi học thì đã đổi tên thành ĐH Tổng hợp, còn bây giờ là ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn - tên càng ngày càng dở đi như có ai đó đã nhận xét). Một bài thơ mà tôi rất thích nhưng chưa bao giờ nghĩ đến chuyện dịch nó ra, vì tôi nghĩ sẽ khó dịch cho hay. Như một vài bản dịch mà tôi đã từng đọc được; đọc, và chỉ thấy dở hơn bản chính nên tôi cũng không có chút ấn tượng gì.

Nhưng bản dịch của người bạn mới quen của tôi thực sự làm tôi ngỡ ngàng một cách thích thú, vì nó vừa giữ được ý tứ của bài thơ gốc, lại được viết bằng một ngôn ngữ rất thơ và rất Việt. Tuyệt không có cảm giác "dịch" chút nào. Đọc lên, thấy thú vị lắm, nhất là khi bạn đã biết rõ cái hay, cái đẹp của bài thơ gốc và cho rằng nó thuộc loại không thể dịch ra được.

Các bạn đọc bài thơ ấy ở dưới đây nhé. À mà không chỉ có bản dịch đâu, các bạn còn được đọc lời dẫn của dịch giả nữa, cũng không kém phần thú vị. Tôi đăng nguyên văn cả lời dẫn dưới đây, trừ một giòng có nhắc đến tôi. Và xin gửi lời cám ơn đến người bạn mà tôi chưa có cơ hội để gặp mặt.

Enjoy!
-----------------

FROST & CON ĐƯỜNG KHÔNG CHỌN

Tôi nhớ đâu đó có người nói rằng : Tuổi thọ  của một người có thể tăng lên và cũng có thể giảm xuống sau khi đọc một áng thơ nào đó của một thi hào nào đó.  Một trong những thi hào đó là Robert Frost.

Chính nhận xét đó đã làm tôi chú ý đến thi hào người Mỹ này.Bởi tôi yêu thơ và cũng thích dịch thơ cho riêng mình đọc. Không chia sẻ với ai.Thói quen đó đã mấy chục năm rồi.Những bài thơ của Robert Frost quả nhẹ nhàng, nhưng ý tứ sâu xa.Đọc xong tôi còn hiểu chút chút.Ai dè  khi đọc một số bài bình luận về Robert Frost và thơ của ông thì phải nói thiệt, lúc này thì :  Không còn hiểu gì hết ! Sao mà cao siêu quá vầy trời?

Tôi đem điều này nói với thầy tôi – Duy Sơn Lão Nhân – người cười mà rằng : Ta cũng không hiểu đâu ! Về sau, khi tôi đang học đại học ở Sài Gòn, người còn gởi cho tôi một lá thư ngắn vỏn vẹn có dòng trào lộng : Có lẽ chính Robert Frost cũng không hiểu những bình luận đó đâu ! 

Thầy tôi đi xa lâu rồi, Frost cũng vậy. Và có lẽ là hai người đã gặp nhau và trao đổi câu chuyện về tôi ở một cõi trời nào đấy, nên ngày nọ tôi bất giác ngộ rằng : Thơ chỉ có thể Ngộ chứ không thể Hiểu !

Bởi vậy phải Ngộ thơ mới dịch được thơ – nếu không Ngộ mà dịch thơ, thì thơ dịch ấy có thể gây thảm họa dịch thuật còn nặng hơn cả truyện dịch như Trần Tiễn Cao Đăng nói về một số tác phẩm văn học dịch ở Việt Nam vài năm trước. Và bản thân tôi cũng “ tự hào” vì nào giờ không dại dột bình luận thơ của ai cả ! Năm khi mười họa, bạn thân, thân lắm,thì mới dám nhận xét sương sương thôi ! Thiệt may mắn !

Năm xưa tôi chép được một bài thơ của Frost : The Road Not Taken. Đó là năm 1988. Tôi thấy cũng dễ hiểu, nhưng dịch ra thì cứ trúc trắc làm sao đó. Thành ra cứ phải dở dang. Có điều là tôi không quên bài thơ đó.Lâu lâu cũng đem ra  “ nghiên cứu ”. Mãi đến 16 năm sau, mùa thu 2004, bản dịch mới hoàn thành, mà hoàn thành chỉ trong một đêm ! Ngâm nga chán rồi đem để đâu đó. Thế rồi thất lạc.Mãi đến chiều hôm kia , khi cùng  mấy học trò dọn thư viện cũ của nhà, thì phát hiện mảnh giấy nhỏ chép bài thơ dịch nằm cô đơn giữa một cuốn tự điển Hán Việt dày cộm. Tính ra trước sau cũng hơn 24 năm kể từ ngày có trong tay bài The Road Not Taken !

Thế rồi tự dưng, không hiểu sao, tôi lại gởi  Email bài thơ dịch đó cho một người bạn mới quen : cô Vũ Thị Phương Anh, như một quà tặng niềm vui đầu tuần. Nút “ send ” bấm đi rồi mới thấy …ân hận! [...] (Tôi đã bỏ bớt một câu ở đây. - PA ghi chú)

Không ngờ chỉ không lâu sau đó cô Phương Anh hồi âm, đề nghị post lên blog cho mọi người cùng đọc! Một lời khen rồi còn gì ! Vì thế  tôi mạnh dạn giới thiệu sau đây : The Road Not Taken của Robert Frost – cùng bản dịch.

 ------------

THE ROAD NOT TAKEN

Robert Frost

Two roads diverged in a yellow wood,

And sorry I could not travel both

And be one traveler, long I stood

And looked down one as far as I could

To where it bent in the undergrowth;

Then took the other, as just as fair,

And having perhaps the better claim,

Because it was grassy and wanted wear ;

Though as for that the passing there

Had worn them really about the same,

And both that morning equally lay

In leaves no step had trodden black.

Oh, I kept the first for another day!

Yet knowing how way leads on to way,

I doubted if I should ever come back.

I shall be telling this with a sigh

Somewhere ages and ages hence:

Two roads diverged in a wood, and I --

I took the one less traveled by,

And that has made all the difference.

Hai Ngả Đường Xưa

Hai ngã rẽ

giữa cánh rừng

thu vắng

biết về đâu,

người lữ khách

phân vân

một ngả đường 

ta đứng

xa trông

cho đến lúc 

giữa ngàn cây

lẫn khuất.

Nhưng ....

ta chọn

không phải em

đường thứ nhất !

bởi đường kia 

mới thật

chất nguyên sơ !

đường cỏ xanh

như tiếng

gọi trong mơ

dù có lẽ,  

cũng lối mòn

chẳng khác!

Sáng thu ấy

lá rụng nhiều

xao xác

ngã đường đầu 

ta hẹn...

đến mai sau,

những ngả đường  

ta ước

sẽ giao nhau,

bởi không biết

bao giờ

ta trở lại!

Ta sẽ kể

về tháng năm

khắc khoải

tiếng thở dài

vọng mãi

cánh rừng xưa

nắng hanh vàng

trên một

lối hoang sơ 

ta đã chọn, 

và đường đời ta

đã khác.

Robert Frost

Hoàng Anh Dũng dịch

Thu 2004

----------
Nói thêm một chút cho hết ý.

Bài thơ của RF theo tôi hay nhất là ở đoạn cuối, đặc biệt là 2 câu cuối: "I took the one less travelled by/And that has made all the difference". Và bản dịch có lẽ cũng hay nhất ở câu cuối này, với những từ ngữ buồn buồn nhưng vẫn nhẹ nhàng, thanh thản: tháng năm khắc khoải, tiếng thở dài, nắng hanh vàng, lối hoang sơ. Và hay nhất, đạt nhất là câu cuối cùng: "Ta đã chọn, và đường đời (ta) đã khác". (Xin phép dịch giả được lược đi từ "ta" cho câu thơ được giữ đúng câu 8 chữ.)

Một lần nữa, cám ơn dịch giả HAD, người bạn mới quen nhưng chưa biết mặt của tôi.