Dân quyền trong khuôn khổ

"DÂN QUYỀN TRONG KHUÔN KHỔ" ------- Sáng nay tình cờ đọc 1 đoạn trao đổi giữa hai bạn trên fb liên quan đến việc chính quyền địa phương đã phá cửa xông vào nhà lôi xềnh xệch một phụ nữ trẻ đi xét nghiệm, có lực lượng bảo vệ dùng bạo lực khóa tay kè 2 bên như tội phạm. Bạn thứ nhất cho rằng rằng chính quyền địa phương đã sai luật khi tự ý xông vào nhà người khác mà không có lệnh, và dùng bạo lực cưỡng chế trong khi người phụ nữ kia không phải là tội phạm nguy hiểm. Nếu có thể làm gì đó, thì chỉ là phạt hành chính đối với người phụ nữ ấy mà thôi. Người bạn trẻ thứ hai thì bênh vực hành vi đó của chính quyền địa phương với câu nói rất hoa mỹ rằng: "Dân quyền gì cũng phải trong khuôn khổ. Không chịu nghe thì phải bắt thôi (!)" Nói qua nói lại, không ai chịu ai, người bạn thứ nhất đề nghị chấm dứt nhưng người thứ hai vẫn tiếp tục nói một cách mạnh mẽ và đầy tự tin như thể mình là người nắm chân lý trong tay. Không những thế, bạn ấy còn tự hào tuyên bố mình là tình nguyện viên chống dịch (cho nên mới có quyền phát biểu?), còn ai nói hay chỉ là những người ngồi nhà chém gió trên bàn phím mà thôi. Tôi theo dõi cuộc trao đổi trên mà cảm thấy rùng mình kinh sợ và ngao ngán. Đặc biệt tôi lưu ý chính câu nói của bạn ấy là "dân quyền gì cũng phải trong khuôn khổ". Thì đúng thế; sống trong xã hội thì không ai có quyền tự do tuyệt đối mà mọi điều đều phải nằm trong khuôn khổ. Vấn đề là bạn ấy nói khuôn khổ mà không hề hiểu cái khuôn khổ mà bạn ấy nhắc đến chính là luật pháp - là điều mà bạn thứ nhất đã nhắc đến để phản đối hành vi của chính quyền địa phương trong hành động nói trên. Vâng, luật pháp là gì nếu không phải là những quy tắc chung mà tất cả mọi người trong xã hội đều phải tuân theo để xã hội có thể có được sự bình ổn để phát triển. Một xã hội có pháp luật và có tinh thần thượng tôn pháp luật chính là dấu hiệu của sự văn minh mà nhân loại đã sáng tạo ra để thoát khỏi một xã hội man rợ, nơi kẻ mạnh nắm toàn quyết sinh sát đối với những người xung quanh - một kiểu xã hội chiếm hữu nô lệ, đã được những xã hội văn minh tiến bộ bộ xóa đi từ rất lâu rồi. Nhưng cái tư duy "tao có quyền và có sức mạnh; mày không nghe thì tao dùng bạo lực" hình như vẫn còn tồn tại nhan nhản khắp nơi tại Việt Nam trong từng cá nhân, từng gia đình, từng cơ quan đơn vị. Và tất nhiên, ta cũng thấy biểu hiện này trong chính quyền các cấp. Đợt dịch vừa qua đã bộc lộ rất rõ tư duy này, từ vụ bánh mì không phải là hàng thiết yếu, đến việc nơi này nơi khác cho người đi truy lùng bắt bớ lôi hết F0 - thậm chí lúc đầu còn lôi cả F1 - đi cách ly (gây tâm lý hoảng loạn và đẩy người dân đến chỗ đi trốn). Và gần đây nhất là vụ phá cửa xông vào nhà cưỡng chế người đi cách ly mà tôi đang đề cập ở đây. Điều đáng nói là bạn trẻ thứ hai trong cuộc nói chuyện trên đang ở độ tuổi sung sức nhất, mới ngoài 30, thuộc hạng khá trong xã hội, đã tốt nghiệp đại học và có công ăn việc làm tử tế với mức lương ổn định. Những người này thực sự đang là rường cột của quốc gia, là lực lượng chính để thực hiện mọi kế hoạch phát triển đất nước (đưa đất nước tiến vào thời đại mới, làm chủ khoa học kỹ thuật sánh vai cùng bạn bè năm châu gì đấy bla bla bla như người ta thường nói). Các bạn có cách suy nghĩ giống như bạn thứ hai ở trên tôi đã gặp rất nhiều ở ngoài đời. Các bạn ấy nhiệt tình và có tinh thần xã hội, sẵn sàng tham gia vào những việc công ích (ví dụ như tình nguyện đi chống dịch), và ưu điểm lớn nhất của các bạn ấy là rất "có ý thức tổ chức". Cấp trên nói gì là nghe răm rắp, không bao giờ hỏi lại dù mình không hiểu rõ hoặc có thể chính họ cũng thấy vô lý ở điểm này điểm khác. Đối với họ chỉ có một điều là quan trọng: tuân lệnh cấp trên tuyệt đối, và thi hành ngay tắp lự. Mặc dù ý đồ thực sự của cấp trên là gì, và cần phải thực hiện ra sao để tránh những hậu quả không lường trước thì trong đa số trường hợp các bạn ấy thường chưa rõ (vì có bao giờ hỏi lại đâu mà rõ!) Đặc điểm của những bạn này là rất ít khi đọc luật vì chỉ quen nghe theo lệnh, thậm chí lệnh miệng. Hình như ở Việt Nam luật pháp là một điều xa xỉ chỉ làm ra cho có để trang trí. Còn thực thi thì mọi người đều chờ vào các văn bản dưới luật - tức là sự diễn giải luật của cấp được trao quyền thực thi. Và hầu hết mọi vấn đề ở Việt Nam đều xuất phát từ chỗ này: cấp dưới không đủ năng lực để phán đoán hoặc diễn giải đúng các yêu cầu của luật và chỉ đạo của cấp trên nhưng vẫn thực hiện với sự hừng hực "nhiệt tình cách mạng". Nên một khi mình đã có quyền trong tay thì "luật là tao, tao là luật", "nếu không nghe thì phải bắt thôi." Đây đúng là một bi kịch của Việt Nam, và rất tiếc là nó đã kéo dài suốt nhiều thế nay, từ thời phong kiến mà cách mạng đã thành công trong việc lật đổ để xây dựng một chế độ không có người bóc lột người (xin lỗi, tôi bị hơi thuộc bài nên cứ nhắc đến là lại tuôn ra cả tràng dài...). Mà đến giờ giờ thời đại 4.0 với cả 0.4 gì đấy mà những người trẻ rường cột quốc gia vẫn cứ có tư duy như thế, hu hu... Ta phải làm gì đây? Tôi, một bà giáo già về hưu, chẳng có tham vọng gì lớn lao chỉ muốn kêu gọi mọi người hãy đọc luật, hiểu luật để nắm vững quyền của mình. Và lên tiếng bằng cách này hay cách khác để bảo vệ quyền của mình khi khi nó bị chà đạp bởi bất cứ ai, kể cả bởi chính quyền (họ không cố tình làm sai - tôi tin như thế - mà chỉ là vì họ không hiểu và chúng ta cần giúp cho họ hiểu). Bởi, cái "khuôn khổ" của dân quyền mà bạn trẻ nói trên nhắc đến không chỉ áp dụng cho người dân mà còn áp dụng cho cả chính quyền nữa. Nếu như chính quyền các cấp không ý thức hoặc cố tình phá vỡ cái khuôn khổ do pháp luật đưa ra, thì có thể nói huỵch toẹt như thế này: thực sự chúng ta chẳng hề có dân quyền gì hết. Tất cả hiến pháp, luật pháp gì đó chỉ là viết ra cho có với người ta, vậy thôi! PS: Một gv ĐH Luật vừa nhắn tin riêng cho tôi như sau: "Nhắc đến Luật, thì nên tìm hiểu xem ở ĐH Luật, giảng viên và sinh viên dám lên tiếng bị bịt miệng và trù dập như thế nào. Môi trường đó đào tạo ra khá nhiều quan chức, nên thực tế quan quyền hiện giờ là như vậy thôi." Tôi chỉ đăng lên cho rộng đường dư luận thôi nha, còn thực tế như thế nào thì xin mời các nhà báo có nghiệp vụ và có chức năng tự đi tìm hiểu ạ.

TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP

Bài đã đăng trên fb cá nhân hôm nay.

-----

Hôm qua thấy tin FPT mở trường để nuôi dạy hơn 1000 trẻ em mồ côi do Covid-19. Đây là tin hay nhất mà tôi đã đọc được trong mùa dịch ảm đạm vừa qua (à quên, chưa qua, vì vẫn còn lockdown đây mà).

Chợt nhớ năm 1993 (năm ấy tôi 33 tuổi), tôi được học bổng của BP (British Petroleum) để đi học 3 tháng chương trình intensive bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên tiếng Anh do Hội đồng Anh và UCLES (University of Cambridge Examinations Syndicate) thực hiện (tiền thì do BP tài trợ).

Khi phỏng vấn xong rồi, người thực hiện phỏng vấn, hình như là giám đốc nhân sự của BP Việt Nam (tôi vẫn nhớ là một vị tuổi khoảng gần 60, mặt xương xương khắc khổ, râu quai nón, hình như tên là Barry thì phải) có hỏi tôi còn câu hỏi gì không. 

Câu hỏi của tôi lúc ấy, rất ngu ngơ nhưng rất thật, là: vì sao một tổ chức như BP, chuyên về khai thác, sản xuất và phân phối dầu khí, mà lại dành tiền ra để cho học bổng về giáo dục.

Không ngờ đó lại là một câu hỏi làm cho người thực hiện phỏng vấn rất thích thú. Ông nói, "Chúng tôi có một chính sách thống nhất trên toàn thế giới, đó là: khi đến đâu kinh doanh thì đều phải có trách nhiệm góp tay vào phát triển địa phương đó thông qua những hoạt động cộng đồng."

Đó là lần đầu tiên tôi nghe đến điều này và nó làm cho tôi vừa kinh ngạc vừa kính phục. Sau này tôi khi biết được khái niệm "trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp" mà có một thời Việt Nam cũng nhắc nhiều trên báo chí, xôm tụ lắm - nhưng không thấy mấy ai làm.

Tôi nghĩ, các doanh nghiệp Việt Nam bỏ ra rất nhiều tiền để làm các hoạt động quảng bá hình ảnh và thương hiệu, mà không tìm hiểu xem các hoạt động đó có thực sự mang lại lợi ích lâu bền cho việc kinh doanh của mình hay không. Theo phán đoán của tôi thì có lẽ những hoạt động này tốn rất nhiều tiền nhưng không mang lại hiệu quả cao lắm, vì ai cũng làm được, mà làm nhiều thì hóa nhàm nên sẽ  không còn tác dụng.

Trong khi đó những việc như FPT đang làm chắc chắn sẽ có tác động rất lớn về mặt xã hội cũng như về mặt truyền thông. Đó chính là cách cách quảng cáo tốt nhất một cho một doanh nghiệp, vì những người được hưởng lợi từ các hành động mang tính xã hội như vậy chắc chắn sẽ luôn là người quảng cáo tuyệt vời cho doanh nghiệp mà không cần phải trả tiền cũng không sợ họ lật lọng nói ngược nói xuôi. Vì mình đã chiếm được con tim của họ, và họ sẽ sẵn sàng trả lại cho mình bất cứ khi nào họ có điều kiện. 

Xã hội được lợi, nhưng chính doanh nghiệp sẽ còn được nhận lại nhiều hơn nữa. Đó chính là sự liên đới của mọi người trong một xã hội phát triển mà bất cứ một quốc gia văn minh nào cũng hiểu rõ.

Khi nào thì chúng ta sẽ có được ngày càng nhiều những doanh nghiệp có trách nhiệm xã hội như hành động của FPT vừa qua?

giaoducvietnam: 46 TOEFL CÓ TƯƠNG ĐƯƠNG 5.5 IELTS KHÔNG?

giaoducvietnam: 46 TOEFL CÓ TƯƠNG ĐƯƠNG 5.5 IELTS KHÔNG?:  Đây là câu hỏi mà tôi được hỏi nhiều nhất trong mấy ngày qua. Lý do: 1. Tôi có bằng tiến sĩ về đo lường - đánh giá giáo dục, chuyên về khảo...

Họ vẫn cứ ra đi

Chép lại bài viết trên fb cuối năm 2019
------
Hôm nay là ngày chủ nhật cuối cùng của năm 2018. Thêm một ngày nữa là đã bước sang năm 2019 rồi.

Thế hệ của tôi, họ bắt đầu ra đi, lác đác từ những năm 79. Đi "bán chính thức".... Đa số họ là con cái của các gia đình tư sản thành đạt từ chế độ cũ, phải ra đi vì họ không được chấp nhận trong xã hội mới. Năm ấy tôi 19 tuổi, mới vào đại học, và lòng thì phơi phới vô cùng vì nghĩ rằng chiến tranh chết chóc đã qua đi, giờ chỉ cần học xong, có một nghề nghiệp ổn định là thế hệ của chúng tôi sẽ nhanh chóng xây dựng lại đất nước để sánh vai cùng thế giới.

Thế hệ của tôi,  họ ồ ạt ra đi trong những năm 1989. Đành đoạn dứt áo ra đi tìm đường sống. Vượt biên, thuyền nhân. Đất nước khủng hoảng sau lần đổi tiền cuối cùng vào năm 1985. Lúc ấy tôi 29 tuổi, đã là giảng viên đại học, có gia đình và 1 đứa con 2 tuổi. Hai vợ chồng đi làm trong khu vực công (vì làm gì có khu vực nào khác!), và dù là gia đình "2 thu nhập" với chỉ 1 đứa con nhỏ mà chúng tôi vẫn ... đói triền miên với đồng lương nhà nước.

Những năm 1999, đất nước đã mở cửa, bắt đầu hội nhập với thế giới. Tôi đã có bằng tiến sĩ được vài năm (vô cùng hiếm hoi vào thời ấy) từ một học bổng viện trợ của Úc dành cho VN, là phó khoa của một trường đại học công lập lớn ở  Sài Gòn, và có thêm đứa con thứ hai. Lúc ấy tôi 39 tuổi, và mặc dù biết rằng bạn bè tôi đã rục rịch bắt đầu tính toán việc "vượt biên bằng máy bay", tôi vẫn tin rằng VN đã đi vào đúng quỹ đạo của thế giới tự do và phát triển, rất cần sự đóng góp của những người may mắn có cơ hội học hành tử tế như tôi. Niềm tin ấy được chia sẻ và củng cố bởi ông xã hiền lành nhân hậu của tôi, và cứ thế, chúng tôi cắm đầu làm việc, sống thanh bạch nhưng lương thiện, sinh hoạt hết sức giản dị và tiết kiệm, đến độ một người đồng nghiệp cùng khoa của tôi đã phải  thốt lên: PAnh sống như người đi tu. (Cảm giác ấy sau này cô con dâu cũng xác nhận.)

Những năm 2009, VN đã hội nhập quốc tế sâu rộng, đã là thành viên WTO, nền "kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa" đã được thiết lập, khu vực tư nhân bắt đầu phát triển. Tôi đã 49 tuổi, đã đứng đầu một đơn vị rất nhỏ nhưng có vai trò quan trọng trong ĐHQG-HCM dù là một người không Đảng - được bổ nhiệm chỉ vì năng lực, bất chấp "lý lịch xấu". Tôi được quyền sử dụng ngân sách, là chủ tài khoản, toàn quyền tuyển dụng và bổ nhiệm nhân sự dưới quyền (trừ cấp phó), toàn quyền sử dụng tài chính và tài sản công được cấp miễn là theo đúng quy định, toàn quyền quan hệ với thế giới trong lĩnh vực chuyên môn của mình. Quyền khá lớn, và tôi cũng làm được khá nhiều, nên tôi thấy khá hài lòng, trừ một việc: Lương của tôi (và của nhân viên) theo quy định của nhà nước vẫn là một đồng lương chết đói! Và để khỏi chết đói, tôi vẫn phải đi dạy vào buổi tối và cuối tuần. Không ai hiểu tại sao lại như vậy, khi công việc của tôi được xem là "khá béo bở", không cần lương, chỉ cần bổng là đủ! Bạn bè tôi - số ít ỏi còn ở lại VN - lúc ấy đã có nhiều người phất lên, (một số vì "trúng quả", đa số là do làm cho những công ty đa quốc gia, lương cao ngất ngưởng), đã/đang bắt đầu thực hiện kế hoạch cho con cái đi tỵ nạn giáo dục, còn bản thân họ thì mua nhà ở nước ngoài, mua thẻ xanh ở Canada, Mỹ, Úc.... Tóm lại, bao nhiêu năm rồi họ vẫn (cứ) ra đi.

Còn 2 ngày nữa là bắt đầu 2019, tôi bước sang tuổi 59. Rất muộn màng nhưng trễ còn hơn không bao giờ, tôi đã ra khỏi khu vực công đến nay được gần 8 năm, đã có lương hưu sau hơn 30 năm làm việc, vẫn tiếp tục không phải là (và sẽ không bao giờ là) Đảng viên, đã kịp cho cô con gái đi tỵ nạn giáo dục vài năm qua (cậu con trai đầu thì học hoàn toàn trong nước vì bố mẹ sống thanh bạch lương thiện và làm việc trong khu vực công thì tiền đâu mà cho con tỵ nạn?). Vài ngày qua, đọc tin tức về vụ LNMQ, rồi vụ đoàn du lịch VN trốn ở lại Đài Loan, nhìn lại đời mình tôi thấy tiếc những cơ hội của cá nhân mà tôi đã từ chối vì những lý tưởng ngây thơ, thấy mình thật buồn cười, và cũng thấy thật buồn. Mọi thứ trên đất nước này đã thay đổi, phải nói là đảo lộn tất cả.

Chỉ có một thứ dường như không thay đổi: Họ vẫn ra đi!

Khi kẻ chinh phục bị đồng hóa

Khi kẻ chinh phục bị đồng hóa
-----
Khi đọc lịch sử trên thế giới ta sẽ thấy có rất nhiều trường hợp kẻ đi chinh phục bị đồng hóa ngược về mặt văn hóa. Ấy là khi một nền văn minh cao hơn lại là kẻ thua cuộc do những bất lợi về thời thế, hoặc yếu kém về chính trị hoặc quân sự, như khi có kẻ nội gián phá hoại ở bên trong, hoặc khi những cải cách đúng nhưng hơi sớm và chưa được đám đông ủng hộ.

Lúc ấy, kẻ chiến thắng đại diện cho một nền văn minh thấp hơn chắc chắn sẽ thực hiện những chính sách mang tính hủy diệt đối với nền văn minh cao hơn -- đơn giản vì họ không hiểu giá trị của những gì họ phá hủy. Và cùng với đó là sự than rền rĩ không được thốt rõ thành lời, sự nghiến răng chịu đựng, thậm chí gượng cười làm vui của kẻ bị chinh phục, nuốt hận mà nhìn những thành tựu, những giá trị của nền văn minh mà trước đây mình đã từng biết bị phỉ báng, bị lăng mạ, bị đập phá ngay trước mắt mình, mà không thể phản đối hay đơn giản chỉ là giải thích, ngăn can...

Những điều đang xảy ra ở Trung Đông dưới bàn tay ISIS là một ví dụ hùng hồn cho cái chính sách hủy diệt ấy.

Và điều phải đến sẽ đến: một quá trình đồng hóa tất yếu để kéo mặt bằng văn minh của toàn xã hội xuống cho bằng trình độ của kẻ cầm quyền. Những gì mà thế hệ thứ nhất cảm thấy không thể chấp nhận sẽ trở nên chấp nhận được ở thế hệ thứ hai, và trở thành bình thường ở thế hệ thứ ba.... Và cứ thế.

Nhưng hượm đã.... Bao giờ cũng vậy, những giá trị của nền văn minh cũ tưởng đã hoàn toàn biến mất không hiểu sao bỗng từ từ trỗi dậy trong xã hội mới. Và chính con cháu của những kẻ chinh phục,  "tầng lớp ưu tú mới" lại chính là những người hăng hái khôi phục những giá trị cũ, dù không phải là hoàn toàn vì sự hạn chế về trình độ hiểu biết của họ, và cũng vì hoàn cảnh đã thay đổi ít nhiều.

Chỉ có điều những người này không biết hoặc không muốn biết và không thể thừa nhận nguồn gốc của những giá trị mới mà họ đang tạo ra (thực ra là khôi phục lại) mà thôi. Ngược lại, với sự kiêu ngạo cố hữu của người chiến thắng, họ cho rằng đó chính là những sáng tạo của họ; họ tin rằng mình là chủ nhân của một nền văn minh mới mà họ đang tạo dựng ra.

Các nhà sử học gọi đó là quá trình đồng hóa ngược khi kẻ bị chinh phục lại đồng hóa kẻ đi chinh phục - dù có ai thừa nhận điều này hay không thì cũng thế. Nhưng quá trình ấy diễn ra như thế nào thì ít người phân tích ra được. Mà cũng phải thôi, vì quá trình ấy diễn ra từ từ như như mưa dầm thấm đất; nó không có những cuộc cách mạng long trời lở đất để các nhà sử học có thể ghi lại sự kiện mà phân tích. Để hiểu quá trình này có lẽ chỉ có những người trong cuộc và phải mất hàng nửa thế kỷ trở lên mới thấy được. Vậy nên cần phải có văn học nơi số phận của những con người được ghi lại một cách cách trung thực dù không chính xác hoàn toàn về từng chi tiết.

Như một người luôn thuộc về phe thiểu số, khi đọc văn học của các quốc gia tôi đều quan tâm đến các tác giả và tác phẩm viết về những kẻ bên lề.  Như những tác giả da đen trong văn học Mỹ hoặc sau này là tác phẩm của những người nhập cư. Và tôi nghĩ, độ mở và sự bao dung của một nền văn hóa ra được thấy rõ nhất khi những người thiểu số,  những kẻ bên lề trở thành những tác gia được xã hội thừa nhận và vinh danh.

Đó cũng là lúc những giá trị của bên thua trận đã chinh phục được kẻ thắng trận, và cũng là lúc quá trình "đồng hóa ngược" được xem như là hoàn tất. Quá trình này có thể chủ động hoặc bị động, và ta cũng có thể gọi nó bằng một cái tên gọi khác dễ nghe hơn, như "quá trình giao thoa văn hóa" chẳng hạn.

Và chỉ đến lúc ấy thì mới có cái gọi là hòa hợp, hòa giải hay thông cảm gì đó vì mọi người đã suy nghĩ giống nhau sau và chấp nhận những giá trị như nhau.
------
Ghi vụn vào một ngày cuối tuần nhân dịp nghỉ 30 tháng 4 -1 tháng 5, 45 năm sau ngày ngày chấm dứt chiến tranh để mở ra một cuộc chiến khác âm thầm hơn trong mỗi lòng người.... 

30.4, nhớ Langston Hughes

Langston Hughes,  nếu ai đã học qua, thì biết đó là một nhà thơ Mỹ da đen. Ông sinh ra vào năm 1902 và mất năm 1967 lúc  cuộc chiến ở Việt Nam đang ngày càng khốc liệt.  Nhưng ông không có chút liên quan gì đến chiến tranh Việt Nam cả.

Vậy tại sao đến ngày 30 tháng 4 tôi lại nhớ đến ông? Có lẽ đó chỉ là một sự liên tưởng hết sức cá nhân. Vì tôi thấy tâm trạng của ông ông như một người da đen ở Mỹ trong thời kỳ mà sự kỳ thị đối với người da màu vẫn còn khá nhiều, phần nào cũng thật giống tâm trạng của tôi--một người trẻ thuộc về bên thua cuộc nhưng vẫn phải sống và vươn lên ở trong một hoàn cảnh không mấy thuận lợi cho mình.

Khi hoàn cảnh ngặt nghèo, không thuận lợi cho sự phát triển của mình thì người ta phản ứng ra sao? Tôi vẫn nhớ câu danh ngôn và ba tôi tôi thường đọc cho anh chị em tôi, đại khái như sau:

Cảnh khổ là nấc thang của kẻ anh tài, là kho tàng của người khôn khéo, và vực thẳm của kẻ yếu đuối."

Tôi không dám nhận mình là kẻ anh tài, và ở nhiều khía cạnh thì phải nói là khờ khạo chứ không hề khôn khéo, nhưng tôi dám chắc rằng tôi không yếu đuối - vì hoàn cảnh buộc mình phải mạnh mẽ để tồn tại.  Tôi, cũng như tất cả 8 anh chị em em trong gia đình tôi vẫn phải vươn lên, chiến đấu với nghịch cảnh để có được một chỗ đứng dưới mặt trời.... dù hằng ngày vẫn nhìn thấy những điều trái tai gai mắt bất công bất hạnh xảy ra cho mình và những người đồng cảnh ngộ....

Và trong những ngày đầu tiên vất vả vật lộn với cuộc sống trong "chế độ cách mạng" ấy, tôi tìm thấy Langston Hughes. Với những bài thơ đa số có giọng lạc quan, mạnh mẽ, khôi hài, tự tin nhưng thỉnh thoảng vẫn có một luồng ngầm những nét chua xót và đôi khi đau đớn - kể cả trong những bài thơ mạnh mẽ nhất.

Về Langston Hughes, tôi đã viết lan man ở nhiều nơi và có lẽ sẽ còn viết nữa. Thơ của ông tôi cũng đã dịch vài ba bài và đăng trên blog này. Có một bài mà tôi rất thích là Cả tôi nữa, các bạn có thể tìm được trên blog này . Một bài khác rất phù hợp với ngày 30 tháng 04 là bài Ước vọng không thành, tôi cũng đã đưa trên blog.

Còn hôm nay, 45 năm sau ngày 30.4.75, ở chặng cuối của cuộc đời làm việc của mình, tôi muốn giới thiệu thêm bài thơ khác của Langston Hughes. Một trong những bài mà trước đây tôi thấy không xuất sắc nhưng lại phù hợp với tâm trạng của chính tôi ngay lúc này.

DÂN TÔI
(Thơ Langston Hughes, PA dịch)

Đêm thì đẹp
Và đẹp sao là khuôn mặt của dân tôi

Bầu trời sao thật đẹp
Và đẹp tuyệt vời là ánh mắt của dân tôi

Cũng rất đẹp là mặt trời sáng rực
Và rực sáng luôn là hồn cốt của dân tôi.
-----
Dân tôi trong bài thơ của LH là dân da đen. Còn đối với tôi thì dân tôi, trong đó có cả tôi, là những người thuộc về phe nước mắt.

Niềm vui ngắn chẳng đầy gang ... (nghĩ vụn quanh Giải AFC 2018)

Cảm nghĩ của tôi, nửa ngày sau kết quả trận chung kết VN - Uzbekistan chiều 27/1/2018 tại AFC's U23- 2018, Dã đăng trên fb, giờ chép lại ở đây để lưu.
-----------

Tôi còn chưa kịp viết hết nỗi vui mừng của tôi trước "chiến thắng" - vâng, U23 đã thắng trận chiến lớn nhất, đó là chiến thắng chính mình - của đội tuyển VN, thì niềm vui của tôi đã bị cắt đứt, hệt như cái cây non đang mọc thì bị chặt ngang ngọn.

Vâng, niềm vui và sự tự hào về người VN của tôi đã hoàn toàn biến mất, khi đọc báo thấy tin người hâm mộ VN tìm vào trang fb của cầu thủ Uzbekistan có tên là Sidorov để chửi bới mạ lị anh ta vì cái tội dám đá thủng lưới của đội U23 của VN hôm qua để dành vô địch.

Hãy thử mở báo chí quốc tế ra mà xem. Họ rành mạch phân tích những cái hay, cái dở của từng đội, cả đội nhà lẫn đội đối thủ. Họ không mạt sát, cũng chẳng tâng bốc, mà bình tĩnh khách quan. Và họ thượng võ, tức là nếu họ thua một đối thủ mạnh hơn, thì họ sẽ chúc mừng và ca ngợi đối thủ - một hành động cho thấy họ đến với thể thao để rèn luyện và học hỏi từ những người giỏi hơn mình, để mình sẽ có ngày đến được đỉnh cao ấy.

Ngược lại, nếu họ thắng một đối thủ yếu hơn (tất nhiên!) nhưng đã nỗ lực hết mình, họ cũng sẽ cố gắng tìm ra những điểm đáng khen ngợi để động viên đội bạn, phân tích những khó khăn khách quan khiến đội bạn chưa đạt được kết quả như mong muốn - tất cả, vì tinh thần thể thao, để cùng nhau phấn đấu rèn luyện nhằm đạt được những thành tích lớn lao hơn nữa.

"Thắng không kiêu, bại không nản", là câu châm ngôn tôi đã được học trong môn Công dân giáo dục (giờ gọi là Giáo dục công dân) từ thời tiểu học, và bọn chúng tôi có lẽ ai cũng nằm lòng.

Còn chúng ta thì sao?

Khi đội U23 của VN lọt vào vòng chung kết, có một sự vui mừng tự hào cuồng nhiệt mà tất cả chúng ta đều hiểu, nhưng thật không dễ hiểu và thông cảm nếu ai đó dùng cặp mắt lạnh lùng khách quan từ bên ngoài mà đánh giá.

Cũng trong bối cảnh ấy, khi mọi người VN đều đang lâng lâng trong một cơn mê sảng của sự khát khao chiến thắng, anh chàng Dan Hauer người Mỹ có vợ Việt, với cái nhìn tỉnh táo của người bên ngoài (vì anh ta người Mỹ) và sự hiểu biết gần gũi về tính cách người VN (vì vợ anh ta người Việt) đã buông vài lời giễu cợt, tất nhiên là với một cách không phù hợp với văn hóa VN khi đụng đến những vật kiêng kỵ của người Việt - như những bộ phận sinh dục, và những tên tuổi mà một bộ phận người Việt xem như thần thánh.

Khi ấy, hầu như cả nước (well, ít ra là ... nửa nước) lên cơn phẫn nộ, chửi bới, nhục mạ anh ta vì đã dám động đến một thần tượng trong quá khứ giờ đã được "phong thánh", và giễu cợt thần tượng hiện tại (tức đội U23) sắp được "phong anh hùng" của mình. Báo chí của VN cũng ngay lập tức vào cuộc, gán cho anh ta những cái tên nặng nề như méo mó nhân cách, không xứng đáng gọi là "thầy", thậm chí đòi đuổi cổ anh ta về nước, và lên mặt dạy dỗ anh ta về phải như thế nào mới xứng đáng được sống với những con người anh hùng và đạo đức đầy minh như người Việt cao quý của chúng ta.

Vậy bây giờ chúng ta sẽ nói sao, khi đội U23 đã thực sự không chiến thắng (vì chính chúng ta cũng hiểu rõ để chiến thắng thật là quá khó và phải cần có sự may mắn hoặc những trợ giúp của thánh thần)? Chẳng phải Dan đã đúng khi giễu cợt sự mê sảng của những con người quá khát khao chiến thắng đến độ quên đi lý trí để phân tích những điểm mạnh yếu của đối thủ và của chính chúng ta?

Lẽ ra, khi Dan giễu cợt như vậy, thì những người Việt, vốn trước đây cũng học hỏi được khá nhiều từ những clip dạy tiếng Anh mà Dan đã đưa miễn phí trên youtube, chỉ cần nhẹ nhàng nói với Dan rằng, anh giễu cợt như thế rất không phù hợp với văn hóa VN, và rồi gạt qua sự thiếu hiểu biết về văn hóa ấy, tập trung vào việc phân tích thực lực hai bên để không quá ảo tưởng chiến thắng, đẻ góp ý cho đội tuyển VN những kế sách hòng hy vọng nâng đẳng cấp của mình lên, thì hay biết mấy?

Nhưng không. Dan đã trở thành tội phạm không thể tha thứ, chỉ vì lỡ giễu cợt tính xấu của người Việt trong vòng riêng tư trên nhóm bạn cùng văn hóa và ngôn ngữ với mình, những người cùng nói tiếng Anh.

Vậy bây giờ, khi chúng ta xông thẳng vào trang fb của Sidorov, người đã mang lại chiến thắng cho Uzbekistan - một chiến thắng mà báo chí quốc tế đều cho là xứng đáng - không phải để chúc mừng, chia vui, ca ngợi và học hỏi, mà là để chửi rủa tục tĩu chỉ vì anh ta đã cố gắng hết mình vì màu cờ sắc áo để đem lại chiến thắng cho đất nước anh ta, thì chúng ta có nghĩ gì đến nhân cách cao quý, sự anh hùng, sự tự hào dân tộc của người Việt mà ta đang đòi hỏi anh Dan phải tôn trọng đó không?

Lead by examples (hãy lãnh đạo bằng ví dụ - tức bằng những hành động của chính mình) là một châm ngôn mà tôi được học trong những khóa đào tạo lãnh đạo. H'hen Niê, một cô gái dân tộc Ê đê mà người Kinh của chúng ta thường không quá xem trọng bởi chỉ là một dân tộc thiểu số, đã lẳng lặng làm được điều đó mà không cần nói nhiều. Còn người Việt, chúng ta nói nhiều quá! Và chúng ta cũng làm nhiều lắm - nhưng mà làm ngược lại!!!

Đừng nói nữa, hãy làm đi, và hãy làm chính những điều mà mình thường cao giọng dạy dỗ người khác ấy. Hãy làm đi, chứ đừng ngồi ấy mà đòi hỏi người phải khác làm cho mình. Thì đất nước sẽ khác ngay thôi, người Việt ơi!

PS: Phải viết những giòng này, tôi đau lắm. Nhưng đau thì đau, cũng phải viết thôi! Ít ra là cho con cái của tôi, và cho những học trò vẫn còn muốn nghe tôi.