But only God can make a tree (1)

Gã khờ cũng biết làm thơ
Cây xanh lá thắm xin chờ Chúa thôi!

Hai câu lục bát chú thích cho bức hình trên đây là bản dịch ... con cóc của tôi cho hai câu cuối của bài thơ Trees nổi tiếng lẫy lừng của nhả thơ Joyce Kilmer cách đây đúng 101 năm. Nguyên văn bài thơ mà bất kỳ một đứa trẻ em Mỹ nào cũng biết ấy như sau:

I THINK that I shall never see
A poem lovely as a tree.
A tree whose hungry mouth is prest
Against the sweet earth's flowing breast;
A tree that looks at God all day,	5
And lifts her leafy arms to pray;
A tree that may in summer wear
A nest of robins in her hair;
Upon whose bosom snow has lain;
Who intimately lives with rain.	10
Poems are made by fools like me,
But only God can make a tree.

 (Nguồn: http://www.bartleby.com/104/119.html)

Thực ra, không phải ai cũng thích bài thơ này. Đã có nhiều bài phân tích, phê bình những chỗ nhược  của bài thơ, như các ẩn dụ trong bài không hợp lý, sáo mòn, đôi khi mâu thuẫn với nhau; nhịp điệu của bài thơ nhàm chán, giống như vè, thiếu sáng tạo, vv. Nhưng dù ai có nói thì nói, bài thơ Trees vẫn cứ là một bài thơ được yêu thích và luôn xuất hiện trong các tuyển tập (anthology) giới thiệu các tác giả, tác phẩm của nền văn học Mỹ. Có lẽ chính cái nhịp điệu nhàm chán của bài thơ lại là đặc điểm giúp cho nó trở nên phổ biến và được ưa thích đến như vậy: Nó đơn giản, không cầu kỳ, và vì vậy rất dễ nhớ. Đặc biệt, nó có hai câu đầu và hai câu cuối rất ấn tượng dù có thể nói là hơi sáo mòn và ngoa ngữ - ừ, thì biết làm sao được, có phải ai cũng thích những gì cầu kỳ rắc rối đâu. Đơn giản một chút cho nó dễ hiểu, cho đời bớt mệt mà. Và, cũng giống như nhiều con người bình thường, bình dân khác, tôi rất thích bài thơ Trees, dù đã đọc không thiếu một bài phân tích nào, kể cả - hoặc đúng hơn là đặc biệt là - những bài phê phán nó, và hoàn toàn đồng ý với những lời phân tích ấy.

Nhưng có một bài thơ khác của VN, cũng nói về cây, cũng làm tôi thích đến độ "ám ảnh" không kém bài thơ Trees vừa nêu (tôi thuộc cả hai bài này - well, thuộc một phần - vào cùng một khoảng thời gian, lúc tôi học cỡ lớp 8, lớp 9 trường Gia Long trước năm 1975), mà lại chẳng hề đơn giản hay sáo mòn một chút nào cả. Thực ra, trên blog này tôi đã nhắc đến bài thơ đó nhiều lần, nhiều đến độ chắc chắn người bạn thân nào của tôi và hay đọc những gì tôi viết ra đều biết bài thơ ấy. Ngặt một nỗi là giờ đây tôi không còn nhớ tên và tác giả của bài thơ, và cũng không sao tìm được trên mạng, chỉ biết nó là thơ của một tác giả miền Nam trước năm 1975. Để tôi chép lại cho các bạn đọc nhé, tôi nghĩ các bạn cũng sẽ thích nó:

Anh còn yêu vô cùng
Những bóng cây bên đường
Mỗi bóng cây như mỗi đời chúng ta
Có bao giờ giống nhau
Từ những cây thẳng đứng vươn cao
Đến những cây cằn cỗi
Những hoa lá rì rào
Những cây đong sầu muôn nỗi ....

Và hôm nay trên đường xa gió bụi
Anh chợt thấy bên đường
Một cây khô vừa chết
Với cành héo khẳng khiu
Mang theo nỗi cô liêu ngàn đời không hết ....

Bài thơ có một cái gì buồn hiu hắt phải không các bạn? Chính vì vậy mà tôi thích nó, ngoài chuyện tôi còn thích nó hình ảnh và ý tưởng lạ lùng, giọng thơ hơi trúc trắc để chở cái tâm trạng khắc khoải bất an của tác giả. Nhưng thích nhất là nó so sánh cuộc đời thăng trầm của mỗi người như những bóng cây (mỗi bóng cây như mỗi đời chúng ta/có bao giờ giống nhau). Tôi tự hỏi, bài hát "Một đời người một rừng cây" phải chăng cũng bị ảnh hưởng bởi bài thơ này, hay là một sự trùng hợp ngẫu nhiên thế nhỉ? Nhưng dù là trùng hợp hay bị ảnh hưởng thì tôi vẫn nhận ra điều này: Hình tượng trees (bóng cây, thân cây, cái cây ...) là một hình tượng rất gần gũi trong tâm trí của mọi người, không chỉ ở VN mà còn trên khắp thế giới. Sự gần gũi này hẳn phải nói lên một điều gì đấy. Thì chẳng phải trước khi con người trở nên văn minh, tiến bộ và ... phá hoại thiên nhiên như ngày nay, chính cây và rừng đã gắn bó với con người hết sức mật thiết đó sao. Rừng/cây cung cấp cho ta cả nơi ăn chốn ở, lại cung cấp cả cái ăn, và còn bảo vệ môi trường sống của con người, giúp lọc không khí, ngăn chặn sói mòn, lũ lụt, lại cũng là nguồn năng lượng để sưởi ấm, nấu chín thức ăn .... Chẳng phải trong buổi hoang sơ ấy, nếu không có rừng thì con người đã bị tước hết nguồn sống trên trái đất hay sao?

Vâng, tôi bị mê hoặc bởi cây cối, cả những cây cổ thụ hùng vĩ cao vút đến tận trời xanh lần những loài cỏ dại mọc thấp lè tè sát mặt đất, bị bao bàn chân người đạp lên nhưng vẫn tồn tại dai dẳng không bao giờ có thể  trị dứt. Đi đâu tôi cũng nhìn và chụp hình cây, và ghi nhận được những quan sát thú vị. Tôi nghĩ, cách một quốc gia đối xử với cây cối trong phạm vi quốc gia của mình, cách người ta bố trí cây xanh và các loại cây người ta trồng trong đô thị hiện đại, luôn nói lên một điều gì đó về tính cách dân tộc ấy hoặc thời đại đã tạo ra nó. Chẳng hạn như khi đi sang thành phố Bangalore (Ấn Độ) cách đây vài năm, tôi vô cùng ấn tượng với những cây cổ thụ khắp nơi, thân cây to như cột nhà, đen xì và khúc khuỷu, với những tán là xanh um, rễ nổi lên trên mặt đất như những con trăn lớn, và đôi khi có cả cành cây nghiêng nằm rạp sát mặt đất. Những cây như thế có thể thấy ở khắp nơi, không chỉ ở những vùng ngoại ô xa thành phố, mà ngay cả trong trung tâm thành phố cũng rất nhiều. Và thỉnh thoảng dưới gốc những cây cổ thụ lớn lại thấy có một miếu nhỏ thờ thần, thì Ấn Độ vốn lắm thần mà lại. Hình ảnh ấy làm cho tôi nhớ câu "cây đa cậy thần thần cậy cây đa", và tự hỏi, phải chăng tục thờ thần của người VN chính là một biểu hiện của tín ngưỡng đa thần của người Ấn Độ?

Tôi nhớ có một hôm được chở đi mua sắm ở một khu trung tâm thương mại nhưng tôi không có nhu cầu mua nên đã được thả cùng một số người khác đồng cảnh ngộ tại một công viên to rộng gần đó. Có lẽ gọi là công viên cũng không hẳn đúng vì nó chỉ là một bãi đất trống không có tường rào, tương tự những bãi đất làng, nơi trẻ con thả diều, đá banh, tụ họp vui chơi.... Hôm ấy trời rất nóng (mà ở Ấn Độ có bao giờ trời không rất nóng không nhỉ? :-) ), nhưng ở công viên thì không khí dịu hẳn. Dưới mỗi bóng cây lại thấy có một anh/chú bán dạo với chiếc xe đẩy trên có ít hàng hóa, họ bán nước uống giải khát, đồ ăn vặt, vật lưu niệm, vv, với các anh chàng Ấn Độ lè phè đang ngồi tán gẫu, dường như không phải họ đang buôn bán mà đang nghỉ ngơi hưởng nhàn, quan tâm đến cuộc tán gẫu của mình hơn là quan tâm đến khách hàng, mà khách hàng thì cũng vô cùng thưa thớt.

Trong cái tạm gọi là công viên mở ấy không chỉ có rất nhiều cây cổ thụ, nhiều người bán hàng rong, mà còn có cả ... những chú bò đứng đủng đỉnh nhìn trời nhìn đất, và một bầy quạ đen rất đông, cũng với kiểu cách đủng đỉnh như những con bò và những anh/chú bán hàng rong xung quanh. Ai cũng an nhiên, tự tại, ai cũng có chỗ đứng của mình dưới ánh mặt trời (theo nghĩa đen), không ai tranh giành, vội vã, không ai lấn chiếm hay xua đuổi ai. Một khung cảnh nhàn nhã, thanh bình, và tạo ra một ấn tượng lạ lùng khó quên đối với tôi - một người đến từ một đất nước chiến tranh liên miên, ra đường mọi người lúc nào cũng hối hả bon chen giành giựt và chen lấn.

Nhìn cảnh tượng công viên hôm ấy, tự nhiên tôi nhận ra cái gọi là đặc tính "hiếu sinh" của nền văn hóa Ấn Độ: Không cần nói nhiều, chẳng cần lý luận, hiếu sinh là như thế đó: cây cỏ, chim muông, người và thú cùng chung sống với nhau trên một mảnh đất hiền lành, ai cũng có chỗ của mình và ai cũng tôn trọng quyền được sống của người khác. Cần gì phải quảng bá niềm tin hay đạo pháp làm gì, hãy cứ sống điều mình tin, thì đó chính là cách quảng bá hay nhất, có phải không, các bạn nhỉ?

(còn tiếp)