Tiễn anh lần cuối - Viết cho anh Lê Hiếu Đằng (11/3/2014)

Nhận được tin nhắn từ một người bạn chỉ trước một ngày, không sắp xếp thời gian trước nhưng tôi cũng kiên quyết gạt công việc sang một bên để đến viếng anh lần cuối nhân dịp gia đình làm lễ thất tuần cho anh. Vâng, tôi gọi muốn gọi anh Lê Hiếu Đằng như gọi một người anh, mặc dù tôi với anh chẳng hề quen biết. Tôi đã nghe tên anh từ rất lâu khi anh còn là quan chức của nhà nước, nhưng lúc ấy tôi chẳng có bất kỳ một ấn tượng gì về anh. Tôi chỉ thực sự quan tâm đến một nhân vật có tên LHĐ từ khi anh cùng một nhóm nhân sĩ, trí thức cùng tham gia cuộc biểu tình phản đối Trung Quốc xâm phạm lãnh hải của VN vào năm 2011, và nhiều lần sau đó nữa.

Nói cho đúng, những cuộc biểu tình ấy cũng không gây cho tôi nhiều ấn tượng về anh, vì biểu tình thì không chỉ có anh mà còn nhiều người khác. Nhưng tôi thực sự bị anh thu hút từ lúc anh có những phát biểu và hành động kiên quyết mà ai cũng biết. Có người đồng tình, có người không, nhưng chắc chắn anh đã trở thành tâm điểm của sự chú ý từ mọi phía, trong đó có tôi, một người với tôn chỉ độc lập và không muốn thuộc về một phe nào. Mọi việc lên đến đỉnh điểm khi anh công bố bức thư tuyên bố ra khỏi Đảng bằng những lời lẽ mạnh mẽ đến độ anh bị đưa lên báo lề phải để đấu; khi ấy tôi đã theo dõi và bỏ công ra viết đến 4 bài tranh luận với tác giả của bài viết ấy và đăng lên blog cá nhân, dù cho đến lúc ấy vẫn chưa nói chuyện trực tiếp với anh bao giờ. Sau này, khi được anh Kha Lương Ngãi, một người bạn cùng thời đấu tranh của anh Đằng, cho biết là anh Đằng cũng đã đọc những bài viết ấy của tôi và có ý muốn gặp mặt tôi khi anh còn tại thế, tôi thật tiếc vì mọi sự đã quá muộn. Vì khi nghe tin anh nằm bệnh, tôi cũng rất muốn đến thăm nhưng tôi không có cách nào đến được, vì không có ai rủ, và vì tôi không hề quen biết anh, nên nếu có muốn đi cũng chẳng biết ở chỗ nào.

Thế rồi mọi việc trôi qua rất nhanh. Anh mất. Thông báo về tang lễ của anh được đưa trên facebook nên tôi đọc được. Những ngày anh còn được quàn ở Chùa Xá Lợi, thời gian ấy cận tết và tôi rất bận nhưng cũng đã cố để đến viếng, thấy và nghe được về những cảnh cướp băng tang của các vòng hoa của những người đến viếng anh. Và tự hỏi, tại sao người ta làm thế? Chẳng lẽ anh đã mất rồi, mà họ vẫn sợ và ghét anh đến thế sao, những người mà trước đó đã từng xem anh là đồng chí? Hôm lễ động quan tôi không dự được, nhưng cũng theo dõi và đọc được bài viết cùng xem hình ảnh của những bạn bè, thân hữu đã đến tiễn anh. Rất cảm động khi đọc những dòng viết về tro cốt của anh được rải xuống sông Sài Gòn, vùng đất bao nhiêu năm anh gắn bó. “Đứa con xưa đã tìm về nhà”, như trong một bài hát của Trịnh Công Sơn để tiễn đưa một người bạn thân thiết của mình về bên kia thế giới.

Lễ thất tuần hay lễ chung thất của anh được tổ chức ở chùa Diệu Pháp, một ngôi chùa nằm ở một nơi hẻo lánh ở Quận Bình Thạnh. Số người đến dự có lẽ chừng 50-60 người, đa số là những người tôi không quen trực tiếp nhưng đã biết tên hoặc biết mặt qua facebook. Không kể gia đình, đến viếng anh có nhóm bạn cùng thời đấu tranh trước năm 1975 (các anh Huỳnh Tấn Mẫm, Huỳnh Kim Báu, Lê Công Giàu), nhiều trí thức đang làm việc hoặc đã về hưu từ các Viện, các trường đại học, một số người là cựu chức sắc trong các cơ quan nhà nước mà tôi biết mặt hoặc biết tên như chị Thế Thanh, nguyên Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thông tin TP HCM, và đặc biệt hơn là một số gương mặt đến từ phương xa: anh Hà Sỹ Phu từ Đà Lạt, người mà tôi đã đọc rất nhiều nhưng chưa bao giờ gặp mặt, nghệ sĩ Trí Hải từ Hà Nội, người mà tôi rất quen dù chỉ nhìn qua hình, vì với cây đàn violin của mình thì không thể lẫn ông với bất kỳ ai  được.

Buổi lễ chính thức bắt đầu vào khoảng 10:30. Dù đứng ở vòng ngoài - vì là người ngoại đạo - nhưng tôi vẫn thấy buổi thật trang nghiêm, giọng đọc kinh với tiếng gõ chuông nghe trầm mặc, và do ngôi chùa ở một nơi rộng rãi, thoáng đãng, số người đến viếng cũng không quá đông và mọi người đốt nhang cũng rất vừa phải nên tôi không thấy mịt mù nhang khói như ở một số nơi. Tất cả tạo ra một không khí nhẹ nhàng, thanh thản, thanh thản như bức di ảnh của anh và như khuôn mặt đẹp nhẹ nhõm của chị Hồng vợ anh. Sau các lễ nghi tôn giáo là đến phần mặc niệm và phát biểu cảm tưởng của một số vị khách tiêu biểu; những người phát biểu gồm có anh Huỳnh Tấn Mẫm, anh Huỳnh Kim Báu, GS Tương Lai, LM Huỳnh Công Minh, và anh Hà Sĩ Phu từ Đà Lạt. Ở vòng ngoài nên tôi không nghe kỹ lắm, vả lại đầu óc tôi lúc ấy cũng lơ mơ vì tôi còn đắm chìm trong những suy nghĩ của riêng tôi về cuộc đời thăng trầm của anh. Chỉ biết, tiếng đàn violin của nghệ sĩ Trí Hải  chơi bài Hồn Tử Sĩ làm tôi nổi gai vì xúc động, phần vì giai điệu âm u và không khí nghiêm trang, phần vì nghệ sĩ Trí Hải đã chơi nhạc với đầy cảm xúc như thể hiện trên khuôn mặt ông.

Ở phần phát biểu, tôi đặc biệt chú ý nghe phát biểu của Linh mục Huỳnh Công Minh, trước hết vì tò mò về sự khác biệt tôn giáo của LM và người quá cố. LM HCM nói rất nhỏ, như thủ thỉ nói chuyện với anh Đằng, với những lời tâm sự khá dài. Tôi loáng thoáng nghe được lời tự than trách đã không thể đến viếng anh khi anh vừa mất, vì lúc ấy LM còn đang ở nước ngoài, và những lời cuối cùng rất cảm động. Tôi nhớ đại khái những ý sau: “Tôi với anh tuy khác tôn giáo, nhưng không có sự cách xa, vì cùng chia sẻ lòng yêu nước, cùng vì một nước VN độc lập, toàn vẹn lãnh thổ, dân chủ, nhân quyền …”. Phần cuối phát biểu của anh Huỳnh Kim Báu cũng làm tôi xúc động, khi anh nhắc đến sự ra đi thanh thản của một người suốt đời dám hành động cho niềm tin của mình và trả giá cho nó, và cái gánh mà anh LHĐ đã để lại cho người sau khi anh đi xa là rất nặng, vì mọi người phải tiếp tục những tâm nguyện của anh lúc sinh thời. Thật kỳ lạ, đó cũng là những gì tôi đã ghi trong sổ tang khi đến viếng anh LHĐ ở chùa Xá Lợi.

Có một sự cố nho nhỏ trước khi kết thúc buổi lễ: Anh Tô Lê Sơn trong Ban tổ chức đã bắt giọng để mọi người cùng hát bài Tự nguyện, bài ca của những thanh niên tranh đấu trước năm 75 ở miền Nam. Nhưng chắc vì quá xúc động, hay vì quên lời bài hát, nên khi cất lên thì giọng hơi bị lạc, khiến mọi người không hát theo được và bài hát suýt “bể”. Nhưng anh Huỳnh Tấn Mẫm đã kịp đón lấy micro từ tay anh Sơn, lấy lại giọng cho đúng vừa hát lớn rất khí thế vừa giữ vững giọng, và dần dà bài hát lại được đưa vào quỹ đạo đúng của nó. Hát xong, mọi người đều khen anh HTM hát hay, và anh bảo: Bài hát ấy đã ngấm trong máu của mình rồi.

Buổi lễ đã chấm dứt. 49 ngày cuối cùng còn vướng bận ở trần gian của anh đã hết, đó là ý nghĩa của buổi lễ chung thất, theo niềm tin của những người theo đạo Phật như anh. Linh hồn anh giờ đã hoàn toàn siêu thoát, và đó là điều mà mọi tín đồ Phật giáo đều cầu mong cho người thân đã đi xa của mình. Riêng tôi, một người ngoại đạo, tiễn anh lần cuối rồi nhưng tôi vẫn tin linh hồn anh LHĐ ở đây bên chúng ta, vẫn rất thiết tha với cuộc đấu tranh cho tự do, nhân quyền và dân chủ trên đất nước mà anh đã rất nặng lòng khi anh còn tại thế. Phải không, anh Đằng ơi?