Viết nhân quyết định chặt 6,700 cây cổ thụ tại Hà Nội

Mẩu tùy bút này tôi viết trong buổi sáng nay, sau khi đọc nhiều mẩu tin không muốn đọc về việc chặt cây ở Hà Nội. Viết gần xong thì Tạp chí Tia Sáng liên hệ nhờ viết bài về vụ chặt cây đang gây bức xúc rộng rãi trên toàn xã hội này. Bèn hoàn tất và gửi luôn cho Tia Sáng.

Giờ, đã nhận được tin báo là bài viết đã được đưa lên trang mạng của tờ tạp chí này, có biên tập lại chút ít. Điều làm tôi thích nhất là tòa soạn đã đặt lại giúp tôi cái tựa là "Hồn cây". Rất đúng ý của tôi.

Nay, xin đăng lại bài gốc chưa biên tập lên đây để chia sẻ với các bạn. Cũng là một cách để cảm ơn những nhà lãnh đạo Hà Nội đã quyết định (tạm?) dừng dự án đầy tính phá hoại kia. Và hơn nữa, là để cảm ơn những người đã lên tiếng về việc này - từ những người nổi tiếng như Trần Đăng Tuấn, Ngô Bảo Châu, đến những người trẻ Hà Nội đã không chỉ lên tiếng mà còn hành động với những thông điệp gắn lên từng gốc cây kèm theo chiếc nơ xanh: "Tôi đang khỏe mạnh. Xin đừng giết tôi."

Vâng, bức ảnh độc đáo nhất mà tôi đã thấy trên facebook trong buổi sáng này là hình ảnh một thanh niên chỉ khoảng mười tám, đôi mươi, mặc áo sơ mi trắng đứng giang tay trong một cái hố vốn trước đó là một cây cổ thụ giờ đã bị đốn, trước ngực đeo tấm bảng: I am a tree - Tôi là cây xanh.

Và cuối cùng, trước khi bạn đọc mẩu tùy bút của tôi, xin hãy đọc lại mấy câu thơ của Joyce Kilmer. Đó là hai câu đầu và hai câu cuối, với phần dịch của tôi:

I think that I shall never see/A poem lovely as a tree. 

(Kẻ khờ chỉ biết làm thơ/Câu thơ ngơ ngẩn bao giờ [đẹp] như cây?)

Poems are made by fools like me/But only God can make a tree.

(Gã khờ cũng biết làm thơ/Cây xanh lá thắm phải chờ Chúa thôi.) 

Hãy nhớ rằng chúng ta không phải là Thượng đế, các bạn nhé!

Link bài đã đăng trên Tia Sáng ở đây: http://www.tiasang.com.vn/Default.aspx?tabid=116&News=8484&CategoryID=42

---------------------------

Hồn cây

Tháng ba, Sài Gòn đang nóng lên từng ngày dưới cái nắng gay gắt báo hiệu sự khởi đầu của mùa khô ngột ngạt và ọi bức. Buổi trưa đi trên đường, ai cũng cố tìm những đoạn đường có cây xanh mà đi, để được hưởng chút bóng râm và hít làn không khí mát rượi vào đầy lồng ngực. Không phải con đường nào ở SG cũng có cây xanh; nói đúng hơn, hầu hết các con đường ở Sài Gòn là thiếu bóng mát.  Di chuyển trên những đoạn đường như vậy vào buổi trưa quả là một cực hình, và chắc chắn không có một ai lại không mong tất cả mọi con đường ở Sài Gòn – và mơ mộng hơn nữa là khắp đất nước Việt Nam – đều có cây xanh bao phủ.

Nhắc đến cây xanh, có lẽ ngay lúc này đây không ai không nghĩ đến Hà Nội. Thành phố với bề dày lịch sử trên ngàn năm này có lẽ là nơi có nhiều cây cổ thụ đẹp nhất nước. Ai đến Hà Nội mà không biết về những con đường bốn mùa rợp bóng cây, mỗi khu vực là một loại cây đặc trưng, nào xà cừ, lim đen, long não – những cây cao bóng cả vốn đã làm nên linh hồn của thủ đô và sẽ còn mãi mãi trong tâm tưởng mọi người qua những câu thơ, những bài hát mà ai cũng thuộc. Người Hà Nội hẳn ai cũng yêu quý và hãnh diện về hồn phố của mình. Vậy mà đùng một cái, người ta quyết định đốn hạ đến 6,700 cây xanh trên 190 tuyến phố.

Nói, là làm. Như một chiến dịch đang lúc cao điểm, mấy ngày qua Hà Nội bắt đầu phải chứng kiến cảnh cây cối bị đốn hạ la liệt. Tiếng cưa máy râm ran, cảnh cưa cây, kéo cành, đào rễ nhộn nhịp, cây đổ ngổn ngang. Những chiếc xe tải chở thân cây đã bị đốn chạy ngược xuôi trên đường, chẳng khác gì cảnh tượng sau một trận đánh, với những tổn thất về tài sản và nhân mạng. Những cành cây bị chặt ngang để lộ thân đỏ au như máu. Những gốc cây đã bị chặt trơ trụi để lại một khoảng trống mênh mang trên bầu trời và trong lòng người. Mà không chỉ lòng người Hà Nội ….

Hoang mang và đớn đau khi hàng ngày phải đọc những mẩu tin không ai muốn tin, nhìn những tấm hình không ai muốn thấy, tôi lẩn thẩn lên mạng tìm hình ảnh cây xanh ở thành phố tôi đang sống. Vâng, vẫn còn đó một vài con đường rợp bóng cây quanh khu trung tâm của Sài Gòn và Chợ Lớn cũ, những con đường Nguyễn Du, Lý Tự Trọng ở Quận 1, những An Dương Vương ở Quận 5. Nhưng nhìn chung thì Sài Gòn của tôi không có nhiều cây xanh, tôi biết. Cứ mỗi lần đi trên những đoạn đường không có cây xanh dưới bầu trờ nắng chang chang và đầy bụi khói vào mùa khô như đường Lý Thường Kiệt, đoạn từ Quận 11 xuống đến Quận Tân Bình, hoặc đoạn đường Quang Trung, Nguyễn Kiệm ở khu vực Gò Vấp, tôi lại tiếc đến quặn lòng hàng cây cổ thụ mà người ta đã đốn hạ trước Nhà hát thành phố để xây dựng trạm Metro. Và không chỉ có thế, mà có hẳn một kế hoạch chặt cây đã được duyệt từ trước, sẽ được thực hiện tuần tự theo thời gian.

Vẫn biết việc phát triển giao thông cho thành phố ngày càng đông dân này là cần thiết, nhưng phải chăng chặt phá cây xanh là cách làm duy nhất khi cần phát triển? Phải chăng người ta chỉ cần thức ăn cho thể xác mà không cần sự nuôi dưỡng tâm hồn? Đã 40 năm rồi, mà tôi vẫn nhớ những con đường đầy cây xanh đẹp tuyệt vời mà tôi đã biết  thời niên thiếu. Một trong những hình ảnh mà tôi nhớ mãi là đoạn đường Trần Quý Cáp (giờ là Võ Văn Tần) từ Lê Văn Duyệt (giờ là Cách Mạng Tháng Tám) đến Hồ Con Rùa, nơi vào mùa mưa, lá me non lên xanh mơn mởn, hai bên đường hai hàng me có tán lá giao nhau đẹp tuyệt đẹp mà bọn học trò Gia Long thời của tôi đã đạp xe qua lại không biết bao nhiêu lần.

Tôi vẫn nhớ thời ấy, tâm hồn chúng tôi vui sướng thảnh thơi, dù bên ngoài là chiến tranh khốc liệt nhưng bên trong từng ngôi trường vẫn là một khungcảnh bình yên để nuôi dưỡng cái đẹp của tâm hồn. Xa trường, chúng tôi vẫn mãi nhớ gốc Phượng đỏ rực vào mùa hè, nhớ hàng cây nhạc ngựa trên đường Bà Huyện Thanh Quan ngay bên hông trường với những chùm hoa xanh xanh và những trái to nâu xù xì, khi già chin rụng những hạt có cánh màu nâu cánh gián bay bay trong gió….

Có phải vì tâm hồn trẻ thơ đã được nuôi dưỡng trong môi trường xanh tươi êm ả như vậy mà những ngôi trường truyền thống như Gia Long (giờ là Nguyễn Thị Minh Khai), Petrus Ký (giờ là Lê Hồng Phong) đã tạo ra không biết bao nhiêu tài năng cho đất nước trong suốt lịch sử tồn tại và phát triển của chúng hay chăng?

Tôi lẩn thẩn nghĩ đến ngày hôm nay. Nghĩ đến một nữ sinh cấp hai bị lớp trưởng đánh đập tàn nhẫn đến đổ máu trước sự chứng kiến và thậm chí giúp sức của những bạn bè cùng lớp – vụ việc chỉ mới xảy ra cách đây ít lâu ở một tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Nghĩ đến mấy ngàn vụ đánh nhau đến bị thương phải nhập viện trong các lễ hội vào dịp Tết nguyên đán vừa qua. Nghĩ đến sự thản nhiên, thậm chí thích thú của người dân trong các lễ hội chém lợn, đập trâu ở các tỉnh phía Bắc. Nghĩ tới cụm từ “sa mạc hóa tâm linh” mà một bài viết nào đó đã nhắc đến khi bình luận về những biểu hiện trầm trọng của sa sút về tâm hồn của con người Việt Nam qua những ứng xử công cộng trong dịp Tết vừa qua. Và không thể không thấy sự tương đồng và mối liên hệ khăng khít giữa những hình ảnh lễ hội mang tính chém giết máu me ghê rợn ấy với những cảnh cây cối bị đốn hạ ngổn ngang, thân cây tóe máu, gốc cây cụt lủn như những thân lợn bị chém ở cái lễ hội man rợ kia.

Có một bài thơ cách đây hơn 100 năm có tựa là Trees của Joyce Kilmer, một nhà thơ người Mỹ. Bài thơ khá đơn giản, dễ thuộc và rất nổi tiếng, thường được đưa vào sách giáo khoa cho trẻ em Mỹ học, nhưng cũng bị chê là hơi ngô nghê như vè vì nó quá đơn giản cả về ngôn từ lẫn nhịp điệu, thiếu vẻ đẹp cầu kỳ, trúc trắc của văn chương bác học. Bài thơ chủ yếu nhằm giáo dục về lòng yêu thiên nhiên cho trẻ em. Vâng, mục tiêu giáo dục của bài thơ lộ liễu quá nên thiếu tính văn chương, nhưng tôi lại rất yêu thích vì nó đúng với suy nghĩ của mình, và càng đúng cho bối cảnh của Việt Nam hiện nay.  Bài thơ ấy có hai câu chót như thế này:

Poems are made by fools like me/But only God can make a tree. (Gã khờ cũng biết làm thơ/Cây xanh lá thắm phải chờ Chúa thôi – tôi dịch).

Vâng, đối với những người phương Tây có lòng tin thì chỉ Thiên Chúa mới có thể tạo ra những loài cây.  Tất nhiên, Thiên Chúa cũng tạo ra con người nữa. Một cách nào đó, cây cối với con người là anh em. Điều này cũng giống với tín ngưỡng bản địa của người Việt, nơi mỗi cái cây, mỗi hòn đá đều có linh hồn – “cây gạo có ma, cây da có hồn” như trong câu nói dân gian.  Ai xâm phạm đến các linh hồn ấy chắc chắn sẽ phải trả giá bằng cách này hay cách – niềm tin ngây thơ của người dân Việt xa xưa đã dạy cho chúng ta như thế.

Tôi bỗng chợt hỏi mình: Phải chăng sự tuột dốc về nhân cách và sa sút về đạo đức ngày càng ở mức báo động trên diện rộng ở Việt Nam chính là cái giá mà chúng ta đang phải trả cho sự tàn phá môi trường sống an lành đẹp đẽ mà chúng ta đã thừa hưởng của cha ông?

Và lờ mờ nhận ra giải pháp cho việc giáo dục nhân cách, cho việc bồi đắp các giá trị “nhân ái, nghĩa tình” của người Việt mà Hội đồng lý luận trung ương vừa chỉ ra cách đây ít lâu, và cho phong trào “giáo dục môi trường” hiện nay đang được quan tâm trên toàn thế giới, trong đó có Việt Nam trước xu thế hội nhập quốc tế  của đất nước. Những điều mà chúng ta đang cố gắng nhắm đến một cách rất khó khăn, hóa ra lại có thể bắt đầu một cách vô cùng đơn giản: Hãy bắt đầu bằng sự cẩn trọng và cân nhắc hết mức của các cấp lãnh đạo mỗi khi phải ra quyết định phá hủy môi trường dưới danh nghĩa của sự phát triển. Và bằng thái độ và hành động yêu quý, trân trọng từng gốc cây, từng ngọn cỏ, từng bông hoa của mỗi người lớn chúng ta.

Để câu hát của Trịnh Công Sơn không còn ám ảnh: “Gia tài của mẹ là nước Việt buồn.”